EREC ISRAEL - wiadomości z Izraela i z Bliskiego Wschodu.

Fiskus 9-10/2007 Procedury

Marek Michalec
konsultant podatkowy

W przypadku przestępstw pospolitych dopóki organy ścigania nie ujmą sprawcy, chociażby był znany, nie może odbyć się postępowanie sądowe. W prawie karnym skarbowym nie ma takiej konieczności, przewiduje ono bowiem możliwość przeprowadzania postępowania w stosunku do osób nieobecnych.

Kodeks karny skarbowy (dalej: k.k.s.) oprócz postępowania przygotowawczego i sądowego rządzącego się ogólnymi zasadami przewiduje także w specyficznych sytuacjach możliwość zastosowania postępowań szczególnych. Jednym z takich wyjątkowych rodzajów procedury jest postępowanie w stosunku do nieobecnych unormowane w art. 173-177 k.k.s.

Postępowanie w stosunku do nieobecnych nie występuje w kodeksie postępowania karnego. Ze względu jednak na charakter przestępstw i wykroczeń skarbowych ustawodawca zdecydował się na unormowanie takiej procedury w prawie karnym skarbowym. Procedura ta zapewnia skuteczne przeprowadzenie postępowania i wydanie orzeczenia w stosunku do nieobecnych - ukrywających się, przebywających za granicą sprawców czynów zabronionych.

Ma to szczególne znaczenie w przypadkach przestępstw i wykroczeń celnych, gdzie bez możliwości zastosowania tej procedury często organy byłyby wręcz bezradne.

Kto jest nieobecnym

Postępowanie w stosunku do nieobecnych można stosować tylko w razie zajścia określonych przesłanek pozytywnych, czyli dopuszczających jego przeprowadzenie. Procedurę taką można zastosować wobec sprawców zarówno przestępstw, jak i wykroczeń skarbowych, gdy:

• przebywają oni stale za granicą, albo
• nie można ustalić ich miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju.

Nie zawsze jednak przeprowadzenie postępowania podczas takiej nieobecności sprawcy będzie dopuszczalne. Kodeks przewiduje także przesłanki negatywne, które uniemożliwiają zastosowanie tej procedury. Przepisów o postępowaniu w stosunku do nieobecnych nie stosuje się:

• jeżeli wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czynu zabronionego budzą wątpliwości,
• jeżeli oskarżony o przestępstwo skarbowe ukrył się po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia, a także wówczas, gdy w toku postępowania przed sądem ustalono jego miejsce zamieszkania lub pobytu w kraju.

Jak widać, za osobę nieobecną można uznać sprawcę, który przebywa za granicą. Trzeba jednak zaznaczyć, że musi on tam przebywać stale, a więc nie będzie możliwe przeprowadzenie omawianego postępowania w przypadku np. czasowego wyjazdu do pracy za granicę.

Jednak gdy sprawca jest poza granicami kraju, lecz nie ma zamiaru stale tam przebywać, organ prowadzący postępowanie karnoskarbowe może je zawiesić ze względu na długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą prowadzenie postępowania.

Taka praktyka organu jest uzasadniona zwłaszcza w przypadku, gdy czasowa nieobecność sprawcy może spowodować przedawnienie karalności danego czynu zabronionego.


Druga przesłanka dopuszczalności postępowania w stosunku do nieobecnych ma na celu umożliwienie przeprowadzenia przez organy postępowania w stosunku do sprawcy, gdy nie można za pomocą dostępnych środków ustalić miejsca jego pobytu lub zamieszkania w kraju (np. sprawca ukrywa się w czasie postępowania przygotowawczego).

Przebieg postępowania

Postępowanie w stosunku do nieobecnych opiera się na ogólnych zasadach procedury karnej, z zastrzeżeniem, że nie stosuje się w niej przepisów, których stosowanie wymaga obecności oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej. Z oczywistych względów reguła taka jest nieodzowna.

Niemożliwe jest w ramach takiego postępowania np. przesłuchanie w charakterze podejrzanego, dokonanie konfrontacji, zaznajomienie z materiałem dowodowym itd. Fakt, że w postępowaniu w stosunku do nieobecnych sprawca (oskarżony) nie ma możliwości skorzystania ze swoich uprawnień procesowych, budził wiele kontrowersji. Zdaniem niektórych naruszane jest w ten sposób prawo osoby do rzetelnego procesu karnego. Na gruncie tych wątpliwości omawiane przepisy k.k.s. stały się przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego.

Skarżący sąd uważał, iż to, że k.k.s. nie przewiduje obowiązku ogłoszenia oskarżonemu postanowienia o przedstawieniu mu zarzutów, powoduje, że postępowanie w stosunku do osób nieobecnych toczy się bez zastosowania przepisów dotyczących gwarancji procesowych.

Zdaniem pytającego sądu naruszało to konstytucyjnie zagwarantowane prawo do rzetelnego procesu karnego, a w szczególności prawo do powiadomienia osoby, wobec której toczy się postępowanie, o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niej oskarżenia; prawo posiadania odpowiedniego czasu i możliwości przygotowania obrony; prawo do obrony (osobiście lub poprzez ustanowienie obrońcy), a także prawo do przesłuchania świadków oraz żądania przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach, jak świadków oskarżenia. Trybunał Konstytucyjny nie podzielił jednak tego stanowiska (patrz ramka).

W przypadku spełnienia opisanych tu warunków organ prowadzący postępowanie wydaje postanowienie o zastosowaniu postępowania w stosunku do nieobecnych. W postępowaniu przygotowawczym w sprawach o przestępstwa skarbowe, w sytuacji gdy wydał je inny organ niż prokurator, postanowienie takie wymaga jego zatwierdzenia.


Gwarancją realizacji uprawnień oskarżonego w przedmiotowym postępowaniu jest wyznaczenie obrońcy z urzędu. Prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza zatem nieobecnemu oskarżonemu obrońcę z urzędu, którego udział jest obowiązkowy zarówno w czasie trwania postępowania przygotowawczego, sądowego w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym. Zasady te są stosowane odpowiednio do podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, gdy nie ma on pełnomocnika.

Wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego dla nieobecnego podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa. Ustawodawca przewidział również sytuację, w której sprawca się odnalazł, wrócił do kraju czy też został ujęty przez organy ścigania już po wydaniu orzeczenia w danej sprawie. W takim przypadku w razie osobistego zgłoszenia się skazanego do dyspozycji sądu lub ujęcia skazanego doręcza mu się odpis prawomocnego wyroku.

Na wniosek skazanego złożony na piśmie w zawitym terminie 14 dni od daty doręczenia sąd, którego wyrok się uprawomocnił, wyznacza niezwłocznie rozprawę, a wydany w tej instancji wyrok traci moc z chwilą stawienia się skazanego na rozprawie.


Jak widać, w przypadku gdy skazany zgodzi się z wydanym pod jego nieobecność wyrokiem, wystarczy, że nie wystąpi ze wspomnianym wnioskiem w ustawowym terminie, wtedy orzeczenie staje się wykonalne. Ponadto warto zaznaczyć, że sam wniosek skazanego o wyznaczenie ponownie rozprawy nie powoduje uchylenia prawomocnego orzeczenia.

Wyrok wydany w postępowaniu w stosunku do nieobecnych traci moc dopiero, gdy skazany stawi się na nowo wyznaczonej rozprawie. Gdy spełniony zostanie ten warunek, postępowanie w sprawie rozpoczyna się od początku i podlega już zasadom ogólnym.

Treść artykułu dotyczy stanu prawnego obowiązującego w czasie opublikowania go w piśmie.